Ang Aliaga, Nueva Ecija, ay isang bayan na mayaman sa kasaysayan at kultura, kung saan ang mga pangyayari at tradisyon ay humubog sa pagkatao ng mga naninirahan dito.
Paano ba nabuo ang pagkakakilanlan ng bayang ito na may mga kuwentong bumabalik sa panahon ng mga Kastila hanggang sa makabagong panahon? Ano ang naging papel ng mga ordinaryong mamamayan at mga bayani sa paghubog ng kasaysayan ng Aliaga at ng Pilipinas?
Quick Facts
Ang Aliaga ay isang ika-2 klaseng munisipalidad sa lalawigan ng Nueva Ecija. Ayon sa senso noong 2020, mayroon itong populasyon na 70,363. Pangunahing wika dito ang Tagalog at Ilocano, ngunit may ilan ding nagsasalita ng Kapampangan. Ang kabuuang sukat ng lupa ng Aliaga ay 90.04 square kilometers.
Summary Data
| Type | Municipality |
|---|---|
| Barangays: 26 | Betes, Bibiclat, Bucot, La Purisima, Magsaysay, Macabucod, Pantoc, Poblacion Centro, Poblacion East I, Poblacion East II, Poblacion West III, Poblacion West IV, San Carlos, San Emiliano, San Eustacio, San Felipe Bata, San Felipe Matanda, San Juan, San Pablo Bata, San Pablo Matanda, Santa Monica, Santiago, Santo Rosario, Santo Tomas, Sunson, Umangan |
| Postal code | 3111 |
| Area (2013) | 90.04 km2 (34.76 sq mi) |
| Population (2020) | 70,363 |
History
Itinatag ang bayan ng Aliaga noong Enero 3, 1849, mas maaga kaysa sa tradisyonal na petsa na Pebrero 8, 1849. Natuklasan ito sa pamamagitan ng archival research noong 2023. Ang kauna-unahang Gobernadorcillo ng Aliaga ay si Aniceto Maria Muñoz, na nagmula sa Los Navalucillos sa Toledo, Spain. Ang pangalang “Aliaga” ay maaaring nagmula sa bayan ng Aliaga sa Spain, na kilala ni Don Aniceto.
Ang barrio ng Bibiclat ay itinatag noong 1836, 13 taon bago ang Aliaga. Noong 1889, opisyal na binigyan ang Bibiclat ng pangalang Barrio San Juan Bautista. Bago pa man dumating ang mga Kastila, ang lugar na ngayon ay Aliaga ay dating kagubatan, kung saan ang iba’t ibang barangay ay may kanya-kanyang pinagmulan at kasaysayan. Ang mga unang nanirahan sa iba’t ibang barangay ay nagmula pa sa Ilocos at Pampanga.
Culture
Isang kakaibang tradisyon sa Aliaga ay ang Taong Putik Festival sa Bibiclat, kung saan ang mga mamamayan ay nagbabalot ng putik at dahon ng saging tuwing Hunyo 24.
Sila ay pumupunta sa mga bahay upang humingi ng kandila o donasyon para pambili ng kandila. Kapag may tumangging magbigay, ipinapahid nila ang putik sa naturang tao. Pagkatapos, kanilang sinisindihan ang lahat ng kandila at nananalangin para sa kanilang mga kahilingan at pagpapala.
Sinusundan ito ng isang misa sa labas bilang basbas sa pagdiriwang, at pagkatapos ay isinasagawa ang prusisyon sa pangunahing kalsada ng Bibiclat patungo sa simbahan.
Bagamat may ilang nagsasabing kahawig ito ng paganong ritwal, tinatanggap ito ng simbahan-katoliko ng Nueva Ecija bilang isang natatanging paraan ng pagpaparangal kay San Juan Bautista.
Heroes
Ipinanganak sa Aliaga si General Manuel Tinio, ang pinakabatang heneral ng Philippine Revolutionary Army. Siya ay isang mahalagang pigura sa rebolusyon laban sa mga Kastila at Amerikano.
Siya ay tinaguriang isa sa tatlong “Ama ng Sigaw ng Nueva Ecija,” kasama sina Pantaleon Valmonte at Mariano Llanera. Ang pamilya Tinio ay isa sa pinakaprominente at pinakamayamang pamilya sa Nueva Ecija bago ang Martial Law.
Si Don Aniceto Maria Muñoz, ang unang Gobernadorcillo, ay hindi lamang isang lider kundi isang abogado rin na naging Alcalde Mayor ng Nueva Ecija. Iba pang kilalang personalidad mula sa Aliaga sina Don Santiago Diaz, Dominador Lleva Cruz, Professor Vicente Aragon, Isidro G. Gregorio, Professor Luis Valencia, Pedro Esluzar, at Gelacio V. Villaviza.
Festivals
Ang pangunahing pista sa Aliaga ay ang Taong Putik Festival, na ginaganap tuwing Hunyo 24 sa Bibiclat. Ito ay isang religious festival kung saan ang mga deboto ay nagbabalot ng putik sa kanilang katawan bilang pagpupugay kay San Juan Bautista.
Ang pista ng Nuestra Señora de las Saleras ay ipinagdiriwang tuwing Abril 26. Sa Los Navalucillos, Spain, ang pista ng Our Lady of Salt ay ipinagdiriwang tuwing Setyembre 8, kasama ang mga kompetisyon, prusisyon, at fireworks. Ang pagdiriwang ng mga pista ay nagpapakita ng malalim na pananampalataya at pagkakaisa ng komunidad.
Travel
Ang Aliaga ay mayroong mga ilog at bukirin na maaaring mapuntahan para sa mga eco-tourism activities. Ang Talavera River, na dumadaan sa mga barangay tulad ng La Purisima at Sta. Monica, ay maaaring magbigay ng iba’t ibang adventure activities.
Ang Pantoc Dam Project ay isa ring lugar na maaaring puntahan. Ang Gapumaca Communal Irrigation System sa Sta. Monica ay isang ongoing project na maaaring maging tourist attraction. Sa mga barangay, maraming mga gusali na may makasaysayang halaga tulad ng mga simbahan at mga lumang bahay na may kanya-kanyang kuwento.
Food Trip
Ang Aliaga, bilang isang agrikultural na bayan, ay sagana sa mga produkto tulad ng bigas, kamatis, talong, at kalabasa.
Ang bawat tahanan ay may maipagmamalaking “lutong-bahay”. Ang mga lokal na pagkain dito ay karaniwang lutong bahay at gumagamit ng mga sariwang sangkap.
Ang pagiging malapit sa mga ilog at bukirin ay nagbibigay ng mga sariwang gulay at isda, na nagiging bahagi ng kanilang tradisyonal na mga pagkain. Ang mga lutong bahay na pagkain ay nagpapakita ng simpleng pamumuhay at mga sangkap mula sa kanilang mga bukirin.
Stories
Sa likod ng makulay na kasaysayan at tradisyon ng Aliaga, maraming ordinaryong indibidwal na may nakaka-inspire na mga kuwento. May mga barangay na may sariling kuwento ng pagtatatag at pag-unlad:
Barangay Betes: Ang barangay na ito ay dating punong-puno ng malalaking puno at damo. Ang pangalang “Betes” ay hango mismo sa mga malalaking puno na mahirap putulin. Noong una, isa lamang itong sitio, ngunit kalaunan ay naging ganap na barangay. Matapos linisin ang lugar, ang mga tao ay nagsimulang magtanim ng mga pananim para sa kanilang pagkain. Ngayon, ang Betes ay isang lugar kung saan ang agrikultura ang pangunahing hanapbuhay.
Barangay Bibiclat: Ang orihinal na pangalan nito ay “San Juan Bautista,” na itinatag noong 1899 bilang parangal sa kanilang patron saint. Bago pa man naitatag ang bayan ng Aliaga, may komunidad na sa Bibiclat, na naitayo noong 1836. Ang “Bibiclat” ay galing sa salitang Ilokano na “bicat,” na ang ibig sabihin ay python. Ang mga unang nanirahan dito ay mga Ilocano, na sinundan ng mga taga-Pampanga. Kilala ang Bibiclat sa kanilang Taong Putik Festival tuwing Hunyo 24, kung saan nagpupugay sila kay San Juan Bautista sa pamamagitan ng pagbabalot ng putik at dahon ng saging. Ang Bibiclat din ang pinakamalaking barangay sa Aliaga, na may malawak na sakahan ng palay at gulay.
Barangay Bucot: Nang dumating ang mga Espanyol, ang lugar na ito ay tinawag na “Bucot,” na ang ibig sabihin ay baluktot o liko. Ito ay dating kapatagan na naging sakahan. Ang orihinal na pangalan nito ay “San Isidro,” hango sa kanilang patron saint. Ngunit dahil may ilog na baluktot na dumadaloy dito, tinawag itong “Sapang Bucot.” Nang magtanong ang isang dayuhan sa isang matandang residente kung ano ang pangalan ng ilog, sinagot siya na “Sapang Bucot,” at mula noon, naging “Barangay Bucot” ang tawag dito.
Barangay La Purisima: Isa ito sa pinakamatandang barangay sa Aliaga. Noong panahon ng mga Amerikano, tinawag itong “tabing ilog” dahil ito ay nasa hilagang bahagi ng Talavera River. Noong 1837, ang mga malalaking troso mula sa Caraballo Mountains ay bumara sa ilog, na nagdulot ng pagbaha sa Aliaga. Dahil dito, maraming imigrante mula sa Ilocos ang dumating at nanirahan dito. Noong 1913, naging opisyal na barangay ang “tabing ilog,” at noong 1936, pinalitan ang pangalan nito sa “La Purisima” bilang parangal sa kanilang patroness, La Purisima Concepcion.
Barangay Magsaysay: Ang barangay na ito ay dating sitio lamang ng Barangay Santiago. Ang mga pinuno ng sityo na ito ay sina Agripino Alfaro at Gregorio Moreno. Kinilala ito bilang isang barangay noong Pebrero 14, 1957 at pinangalanang “Al Magsaysay” bilang pinagsamang pangalan nina Nueva Ecija Governor Amado Q. Aleta at President Ramon Magsaysay. Matapos mamatay si Presidente Magsaysay noong Marso 17, 1957, pinalitan ang pangalan ng barangay mula Al Magsaysay patungong Barangay Magsaysay. Ang kanilang patron saint ay si San Isidro.
Ang bawat barangay sa Aliaga ay may sariling natatanging kuwento, tradisyon, at pinagmulan, na nagpapakita ng mayamang kasaysayan at kultura ng bayan.
Your Next Travel
Ang Aliaga, Nueva Ecija, ay isang lugar kung saan nagtatagpo ang kasaysayan, kultura, at pananampalataya. Mula sa makasaysayang mga simbahan hanggang sa mga tradisyonal na pista, mayroong maraming bagay na pwedeng tuklasin at karanasan dito.
I-plano ang iyong paglalakbay at tuklasin ang mga kayamanan ng Aliaga, ang bayan na nagpapakita ng tunay na diwa ng Nueva Ecija. Halina’t ating bisitahin ang Aliaga at maranasan ang sariling kwento nito! Tara na!
Google Map
(This article is a work in progress. Feel free to share your input and suggestions at nuevaecija.net@gmail.com for future updates. Thank you.)
Alam mo ba ang kasaysayan ng iyong barangay na sakop lalawigan ng Nueva Ecija? O may karagdagan ka na kaalaman o kwento sa iyong lugar? Ipadala sa amin at pag-aaralan nating upang mailimbag sa mga darating na panahon.
